Truyền hình trực tuyến: Đột quỵ - Những điều cần biết

Đột quỵ hay gọi là tai biến mạch máu não nói lên vấn đề mạch  não bị biến cố.

Biểu hiện đột quỵ rất đơn giản người dân có thể nhận biết được, dấu hiệu có thể tóm tắt bằng chữ FAST gồm đầu tiên là biến đổi ở mặt, liệt mặt (miệng, nhân trung bị lệch đi); biểu hiện liệt ở tay (không nâng tay lên được, nâng được rất khó, nâng lên tay tự nhiên thả xuống); ngôn ngữ nói khó; khi thấy dấu hiệu đó thì vấn đề thời gian làm sao càng nhanh càng tốt gọi cấp cứu 115.

Những biến cố ở mạch não gây liệt nửa người hoặc liệt mặt cùng bên, khi phát hiện dấu hiệu ở tay, mặt, lời nói thì ngay lập tức gọi cấp cứu.

Nguyên nhân đột quỵ là do ở mạch máu bệnh nhân bị tắc mạch hay nghẽn mạch (chiếm 80% ở bệnh nhân đột quỵ), cục tắc này có thể là cục máu đông hình thành từ tim trôi theo dòng máu gây tắc mạch…

Nếu phát hiện sớm thì có phương pháp làm tan cục máu tắc ấy để nó tan ra, dòng máu tiếp tục chảy để tưới máu não.

Nên cấp cứu trong vòng 3h có thể khôi phục để tiếp tục dòng chảy.

Ngoài tắc mạch não thì có xuất huyết não, nguyên nhân hàng đầu là huyết áp cao hoặc có dị dạng ở mạch não, dễ vỡ ra.

Nếu phát hiện sớm thì có thể ngăn chặn sự chảy máu đó, nếu đang dùng thuốc chống đông, giảm đông máu quá mức thì có đối pháp đặc hiệu đưa máu về bình thường ngăn chặn dòng chảy đó.

Thứ 3 là đột quỵ thoáng qua, người bệnh có đầy đủ biểu hiện ở tay mặt miệng nhưng các dấu hiệu có thể phụ hồi hoàn toàn trong vòng 24h, tuy nhiên báo hiệu trong thời gian thiếp theo có thể xuất huyết não hoặc tắc mạch não như tôi đã nói ở trên.

Đột quỵ là biến cố tim mạch quan trọng, cùng với bệnh tim mạch và các yếu tố nguy cơ của bệnh tim mạch như béo phí, tăng huyết áp, đái tháo đường… tỉ lệ bệnh nhân tim mạch gia tăng và bệnh nhân đột quỵ cũng tăng.

Hầu hết bệnh nhân đến BV muộn nên điều trị hạn chế, di chứng kéo dài. Hiện nay chúng ta có các chương trình phòng chống đột quỵ và Trung tâm Đột quỵ thì chuyên ngành tim mạch cũng như hồi sức cấp cứu tiếp cận bệnh nhân đột quỵ trong thời gian nhanh nhất giúp bệnh nhân đột quỵ tái tưới máu và hạn chế di chứng về sau.

Trước kia đối tượng trên 60  tuổi hay bị nhưng nay tuổi trung niên cũng rất nhiều. Ngoài ra các bệnh hẹp hở van 2 lá, lỗ bầu dục thông… thì có thể gây đột quỵ ở bất kỳ độ tuổi nào.

Trong y học cổ truyền thì gọi là thống phong chỉ trường hợp tự nhiên khỏe mạnh nhưng đột ngột liệt tay, liệt mặt.. trạng thái trúng phong được phân ra, thống phong kinh mạch. Còn trúng phong tạng phủ. Đột nhiên ngã xuống hôn mê luôn, người bệnh tiêu tiện, đại tiện  không tự chủ. Đây là trường hợp cấp cứu rất nguy hiểm đến tính mạng.

Về đột quy để lại di chứng chia làm 2 phần. Ở giai đoạn cấp cứu nếu không được xử trí nguy hiểm đến tính mạng. Ở giai đoạn sau khi cấp cứu sẽ để lại di chứng lá liệt tay, liệt mặt, nói ngọng và bệnh lý tâm thần. Người bệnh cần hiểu để phòng chống. Nếu phát hiện được đưa đi sớm ở 3-4 giờ đầu để được cấp cứu, nếu sau khi cấp cứu cũng cần được tập luyện và cũng chuẩn bị tâm lý ảnh hưởng đến tâm thần.

Khi bị đột quỵ người xung quanh cần tìm cách giúp đỡ, nêu đang ăn cơm rơi đũa thì cần giúp đỡ đưa đi bệnh viện ngay không, hoặc đang đi chân lết cũng cần đi bệnh viện cấp cứu ngay. Còn trường hợp ngất hoặc ngã vật thì cần xử trí đúng, trước hết  phải móc đờm rãi để nghiêng người bệnh có thể dễ thở sau đó thì gọi cấp cứu.

Trong y học cổ truyền day huyệt nhân trung, về đông y chứng thực thì châm, chứng thoát hư thì phải cứu, vì vậy người bệnh tiểu tiện không tự chủ thì phải cứu bằng cách day bấm huyệt nhân chúng và  thông thường nghiêng người bệnh để cho thở ra không bị tắc và đồng thời đưa bệnh nhân cấp cứu. và nói chung là đông tây y kết hợp.

Có người nói rằng châm 10 đầu ngón tay, có người bệnh bị co cắp chứng thực thì châm được còn chưngs thoát thì chết ngay. Vì vậy không nên tham gia việc chuyên môn và cần sơ cứu sau đó đưa bệnh nhân cấp cứu ngay.

PGS.TS.BS cao cấp Tạ Mạnh Cường bổ sung:

Thật ra là có những sai cách mà người nhà bệnh nhân thường kỳ vọng để bệnh nhân có cơ hội sống.

Hâu hết tai biến xảy ra gần sáng khi có không khí lạnh, người bệnh đột ngột ra ngoài vì vậy cần đưa bệnh nhân vào phòng ấm. đồng thời gọi cấp cứu

Sau đó để bệnh nhân nằm ở tư thế an toàn, nghiêng giúp không bị sặc, lúc đó không nên can thiệp gì mà chỉ quan sát chú ý bệnh nhân.

Nhiều trường hợp bệnh nhân tự đo huyết áp và uống thuốc hạ áp điều này khiến bệnh nhân hạ huyết áp tụt khiến bệnh nhân có hậu quả nặng nề.

Vì đột quỵ là biến cố hàng đầu  khiến nhiều bệnh nhân tử vong. Đột quỵ làm cho người đang khỏe mạnh thành tàn phế và tử vong do não tổn thương không thể cứu được.

Phòng không bị đột quỵ và phát hiện sớm tránh động tác gây hại cho người bệnh nặng thêm.

Cần chú ý đối tượng là những người mắc bệnh tim mạch cần được theo dõi chặt chẽ, đặc biệt là ở bệnh nhân van tim, van 2 lá, hẹp hở van 2 lá là đối tượng dễ đột quỵ, cản trờ dòng máu từ tâm nhĩ xuống tâm thất trái, dễ hình thành cục máu đông chui qua van 2 lá bị hẹp, bị tống vào hệ thống tuần hoàn và cục máu đó lưu hành, trôi đi đến lúc nào không trôi được sẽ nghẽn lại và nhồi phía sau cục tắc.

Khi một người có bệnh van tim cần khám bác sĩ thường xuyên theo hẹn. Đặc biệt với người bệnh van tim có loạn nhịp tim thì dễ tai biến hơn, cần thăm khám tỉ mỉ, dùng thuốc chống đông hợp lý theo chỉ dẫn bác sĩ.

Bệnh nhân mắc van tim kèm theo loạn nhịp dễ tắc mạch, hoặc một số bệnh tim bẩm sinh có thể là nguyên nhân của tai biến mạch máu não, thông liên nhĩ… là đối tượng dễ bị tai biến nhất. Cần đóng lỗ thông, bít lỗ thông để ngăn chặn nguy cơ.

Xuất huyết não dễ xảy ra ở người huyết áp cao, dễ làm vỡ mạch não ra, vì vậy cần kiểm soát chặt chẽ số đo huyết áp. Những người có nguy cơ vữa xơ động mạch nhiều, tạo mảng vữa xơ trôi theo dòng máu giống như huyết khối, do đó cần kiểm soát chặt rối loạn lipid máu…

Các yếu tố gây hại với thành mạch ở người hút thuốc lá, uống rượu bia nhiều hoặc người dùng chất cấm khác như cocain dễ gây tổn thương lòng mạch,.. cần tránh tuyệt đối không dùng chất cấm, hạn chế bia rượu thuốc lá.

PGS.TS Đậu Xuân Cảnh: Mùa đông mọi người lưu ý phòng lạnh để không bị nhiễm lạnh, đi ra ngoài buổi sáng rất dễ nhiễm lạnh, cần giữ cơ thể luôn ấm áp.

Trong đông y, người huyết áp cao mà uống rượu cũng làm tăng nguy cơ xuất huyết não.

Trong y học cổ truyền có 2 cách dùng thuốc và không dùng thuốc.

Dùng thuốc trong trạng thái cấp cứu hay dùng an cung ngưu hoàng hoàn dùng trong trúng phóng nhưng nếu dùng ở thầy thuốc có kinh nghiệm và kết hợp cơ sở y tế có chuyên môn thì sẽ hiệu quả hơn. Dùng trong trường hợp nhồi máu não là chính còn xuất huyết não ít dùng. VÌ vậy cần kết hợp với y học hiện đại xác định mới chuẩn xác.

Có nhiều bài thuốc khác để dùng như: Sau khi phục hồi rồi dùng bổ dương hoàng bổ thang

Không dùng thuốc sử dụng các phương pháp châm cứu, xoa bóp bấm huyệt nhất ở giai đoạn phục hồi đem lại cho người bệnh phục hồi tốt vậng động đi lại, ngôn ngữ và cả tâm thần và quan trọng là tránh tái phát.

Nhưng nhìn ở góc độ phục hồi chức năng thì rất quan trọng nếu đột quỵ sau khi cấp cứu thì cần đến cơ sở y học cổ tuyền để được tập luyện đúng.

Nói chung cần kết hợp cả y học hiện đại và y học cổ truyền. 

Còn về vấn đề dự trữ an cung ngưu hoang hoàn thì rất may mắn khi đột quỵ đa số người khác nhồi máu não nên điều này cũng rất tốt nhưng không nên tự dùng mà phải được cấp cứu chẩn đoán điều trị rồi mới cho uống an cung cũng không sao.

Y học hiện nay có nhiều tiến bộ trong điều trị đột quỵ, kết hợp y học hiện đại và YHCT nhưng với điều kiện yếu tố thời gian là quan trọng hàng đầu. Thời gian là vàng, thời gian là não.

Các biện pháp sơ cứu ban đầu áp dụng với hi vọng người bệnh sẽ tỉnh lại, cử động bình thường nhưng trong y văn hướng dẫn thì nhấn mạnh chúng ta không nên chờ đợi các triệu chứng qua đi, cần đến cơ sở chuyên khoa trong vòng 3h đầu.

Bác sĩ sẽ xác định nhồi máu não tắc mạch do huyết khối hay chảy máu não. Nếu nhồi máu não tắc mạch thì sẽ được dùng thuốc tiêu sợi huyết làm tan cục huyết khối, dòng chảy trong mạch máu trở lại bình thường, tổ chức não sau cục tắc được tưới máu trở lại và sau đó sẽ tập phục hồi chức năng, sống bình thường. Ở vị trí không tiêu được cục máu nhưng thuận lợi để hút được cục máu thì sẽ hút ra để dòng chảy máu bình thường).

Với chảy máu não, nếu do dùng thuốc chống đông quá liều sẽ có điều trị đặc hiệu, có loại thuốc tương ứng làm cho tình trạng đông máu trở về bình thường. Những vị trí chảy máu sẽ được dẫn lưu ổ chảy máu ra ngoài hoặc lấy khối máu tụ đi để não không bị ép nữa, phần nhu mô não tranh chấp sống và chết hoạt động bình thường, dùng dụng cụ nút lại để không cháy máu nữa.

Hoặc trường hợp siêu âm doppler mạch thấy hẹp động mạch cảnh gây thiếu mãu não thì có thể đặt stend giúp lòng mạch thông thoáng, không đọng lại mảng vữa xơ đó. Hoặc có thể bóc tách lớp nội mạc đó đi để dòng máu bình thường.

Tuy nhiên tôi nhấn mạnh quan trọng mất là vấn đề thời gian, sau đó tập PHCN sớm, vận động sớm, kết hợp châm cứu đông tây y, sử dụng thuốc, người bệnh cần hỗ trợ về mặt tâm lý…

Cần xác định xem mình có phải là đối tượng bị bệnh tim mắc phải như đã nói trên không, thì cần dùng thuốc theo chỉ dẫn bác sĩ.

Có phải là đối tượng dùng nhiều rượu bia, thuốc lá, dùng chất cấm hay không thì cần phải loại bỏ. 

Muốn phòng tai biến mạch máu não thì cần phải chữa các yếu tố nguy cơ ấy.

Những người không có yếu tố nguy cơ thì chú ý tiền sử gia đình có yếu tố nguy cơ cần tầm soát sớm.

PGS.TS Đậu Xuân Cảnh: YHCT lưu ý vấn đề ăn uống, không ăn quá no, mặc đủ ấm nếu không sẽ trở thành nguy cơ thường trực trong sinh hoạt hàng ngày.

Cần vận động dưỡng sinh điều khí lưu thông, khí không lưu thông thì huyết không lưu thông. Có thể vận động tích hợp từ việc lau nhà quét nhà, không nên nằm 1 chỗ xem tivi mà không vận động gì. Bản chất ở đây là lưu thông khí huyết.

Giai đoạn cấp cứu người bị đột quỵ đã xong thì tiếp theo cần dùng thuốc, mục đích ngăn chặn đột quỵ mới trong thời gian tới có thể xảy ra. Các di chứng liệt nửa người như bạn nói thì hầu hết khó tránh khỏi và khó cải thiện trong thời gian ngắn. Do đó trong giai đoạn này cần dùng vật lý trị liệu, phục hồi chức năng, dùng thuốc châm cứu.

Ngoài phục hồi về vận động cần phục hồi về mặt tâm, thần kinh.

PGS.TS. Đậu Xuân Cảnh: Đến giai đoạn phục hồi cũng cần kết hợp, tập dưỡng sinh vận động dưới hướng dẫn bác sĩ, kết hợp dinh dưỡng để phục hồi vận động, phục hồi ngôn ngữ… không nên nóng vội cần kiên trì.

Khi bị đột quỵ người bệnh cần đủ dinh dưỡng tì vị là cội nguồn của khí huyết. theo truyền thống thì ăn cơm nhưng người bệnh khó ăn thì uống sữa đủ dinh dưỡng dành cho bệnh nhân cũng tốt.

Nhưng người bệnh cần lưu ý ăn thành nhiều bữa trong ngày để giúp tiêu hóa và có sự gần gũi người thân. Vì thời gian đầu đột quỵ người bệnh cần quan tâm đến sức khỏe tâm thần. Cần tránh thức ăn lạnh, ăn thức ăn dễ tiêu như đậu không ăn nhiều, cá thịt cũng cần hầm mềm để người bệnh dễ tiêu hóa không phải nhai.

Đông y quan niệm cần cân bằng âm dương, người bệnh không nên ăn nhiều cá thịt, ăn nhiều loại rau có màu sắc như bi đỏ, cà rốt.

CÒn về thuốc thì cần thầy thuốc đông y chú không tự dùng. Ví như dùng sâm thì dùng ít ( không quá 5g trong ngày) để tăng dương khí dùng nhiều sẽ không tốt cho sức khỏe.

Tiểu đường gây tổn thương mạch máu trên diện rộng đặc biệt mạch não, mạch vành… Cùng với các yếu tố nguy cơ của bệnh tiểu đường nên 2 yếu tố này làm tăng nguy cơ đột quỵ.

Tuy nhiên còn phụ thuộc việc mình kiểm soát huyết áp như thế nào, việc dùng các thuốc ức chế men chuyển có lợi cho thành mạch nếu dùng được liều cao lại càng tốt làm sao huyết áp hạ được ở mức an toàn với người tiểu đường, huyết áp tâm trương không được vượt quá 80 để ngăn chặn các yếu tố về bệnh tim mạch.

Chế độ ăn, điều trị không dùng thuốc cần chú ý, đường máu ổn định không những lúc đói mà lúc no 2h sau ăn không được quá 10mmol/ml.

Nếu có rối loạn lipid máu cần hạ xuống, 1,8mmol/l mới đạt yêu cầu. Ngay cả khi các thành phần về mỡ máu đã đạt chỉ tiêu rồi thì vẫn phải điều trị...

Ngoài ra còn các thuốc statin còn làm chống vữa xơ động mạch và rối loạn lipid máu.

Tất cả các biện pháp này chống vữa xơ động mạch và nhồi máu cơ tim.

Việc phục hồi xoa bóp không chỉ giúp bệnh nhân đi lại vận động tốt xoa bóp, châm cứu là phương pháp tốt và kết hợp vận động rất tốt để cho người bệnh đột quỵ.

Ngoài việc phục hồi vận động còn ngăn cản cứng khớp để người bệnh thực hiện được chức năng cơ bản của mình.

Nguyên nhân gây chóng mặt là lưu lượng máu lên não kém, thường do tổn thương vữa xơ động mạch. Vì thế cần tầm soát huyết áp bình thường, mỡ máu bình thường cần xem có gì bất thường ở não không bằng chụp CT cắt lớp sọ não, chụp cộng hưởng từ não xem mạch não có bị vữa xơ, dị dạng, hẹp hay không để có điều trị bằng thuốc hoặc can thiệp.

Cần xem đốt sống cổ có bị thoái hoá không gây chèn ép thần kinh… Các bác sĩ sẽ giúp ngăn chặn quá trình thoái hoá, đảm báo cung lượng máu lên não để không gây chóng mặt.

PGS.TS Đậu Xuân Cảnh: Nếu bị tăng huyết áp có thể dùng sâm hàng ngày rất tốt nhưng không dùng quá 5g/ngày.